مقدمه
طراحی و ساخت کارخانه اگر اصولی نباشد موجب اتلاف هزینه سرمایه گذار و آسیب های زیست محیطی و ناکارآمدی خواهد شد. توجه داشته باشیم که اکثر فعالیت‌های بشر به یک فضای سرپوشیده نیاز دارند. حتی در کارهایی همچون معدن و کشاورزی که ذاتاً در فضای باز و طبیعی هستند، به یک بخش اداری و مدیریتی در داخل ساختمان نیاز می‌باشد. صنعت؛ نیازهای انسان را در زیر یک سقف تامین می‌کند و محصولات در سالن‌های یک مجتمع صنعتی تولید می‌شوند. مواد اولیه به سالن انبار کارخانه حمل می شود. محصول در خط تولید بوجود آمده و در سوله سبک انبار محصول نگهداری می‌شود. از این دیدگاه خاص میتوان گفت؛ معماری ساختمان به همۀ کارخانه ها ارتباط دارد.
از برین بناساز مشاوره رایگان دریافت نمایید:
04133322212
09904140515
نقش و اهمیت معماری در ساختمان های مسکونی، تجاری و اداری برای اکثر انسانها ملموس و روشن است. ولی ممکن است کمتر کسی از روش تولید کاغذ یا فرایند تولید یک ماشین ظرفشویی اطلاع داشته باشد. به همین ترتیب، اهمیت معماری در ساختمان کارخانۀ تولید کاغذ نیز بر اکثر انسانها دور از ذهن می‌باشد
آنچه در این مقاله می خوانید:
اصول طراحی کارخانه
بررسی قوانین و محدودیت های منطقه ای و محیط زیستی در احداث کارخانه
اندازه مکان تاسیس و پتانسیل گسترش کارخانه
در نظر گرفتن فعالیت ربات و ماشین آلات صنعتی در ساخت کارخانه
پیش بینی تاسیسات واحد صنعتی یا کارخانه
ساخت بنای کارخانه به چه شکل صورت می پذیرد؟
رعایت اصول زیبایی شناسی در طراحی کارخانه (لینک به مقاله)
ملاحظات محیط زیست در ساخت کارخانه
مراحل طراحی و ساخت کارخانه
مهمترین مرحله طراحی و ساخت کارخانه فاز صفر پـروژه می باشد.
این فاز را میتوان مهمترین بخش هر پـروژه ساختمانی برشمرد. پـروژه در این مرحله بنیان می‌باید و سپس وجود می‌یابد. اولین گام برای آغاز کار، فاز صفر پـروژه است، مرحله‌ای که به شناسایی و مطالعه پـروژه از بُعد توجیه اقتصادی، امکان‌سنجی فنی و ضوابط شهرسازی، شرایط محیطی، الزامات اقلیمی، ملاحظات فرهنگی، انطباق با استانداردها و به‌طور کلی به مطالعات و کسب اطلاعات و الزامات در زمینه کاری معین می‌پردازد. پس از جمع‌آوری اطلاعات اولیه از مولفه‌های موثر در پـروژه اینک نوبت به مدیرطرح می‌رسد که با استفاده از علم و تجربۀ خویش نتایج حاصله را در قالب فاز صفر به صاحب‌کار تقدیم کند.
برای تدوین یک پروندۀ فاز صفر برای یک پـروژه طراحی و ساخت کارخانه، مواردی به‌شرح زیر بررسی می‌شود: (از کتاب معماران و مهندسان حرفه ای ساختمان، 1400 ، علی احمدی نسب، انتشارات جنگل، تهران)
- مذاکره با صاحب‌کار برای دریافت دستورکار و تهیۀ لیستی از نیازها و اهداف صاحب‌کار. با این اطلاعات یک فهرست کارساز تهیه می‌شود.
- بازید از محل، بررسی موقعیت جغرافیایی ملک از نظر رقوم ارتفاعی، ابعاد و اضلاع ملک، کشف مغایرت و ممانعت احتمالی در ملک یا مجاوران، شرایط همجواری با املاک و معابر. ممکن است به نقشه‌برداری نیاز باشد.
- بررسی نزدیکی به آثار تاریخی، زیرساخت‌های شهری، گسل، مسیل، ترانشه، رودخانه یا سایر عوامل کلان و موثر در طرح.
- بررسی قرارگیری پـروژه در بافت فرسوده یا بافت تاریخی یا بافتی با هر محدودیت شهری یا منطقه‌ای.
- تحلیل دلایل اجرای طرح بررسی انطباق طرح با خواستۀ صاحب‌کار، توجیه پـروژه و تصمیم نهایی مبنی بر اجرای پـروژه.
- تجزیه و تحلیل دیدگاه های صاحب پـروژه، طبقه‌بندی دستورکار، رد یا اصلاح درخواست های غیر ممکن.
- تعیین ماموریت پـروژه، شکل‌گیری ایده اولیه در مورد کارخانه.
- اعلام محدودیت‌های اجرای پـروژه و ارائه راه حل موجه.
- پیش‌بینی هزینه طرح و بودجه بندی مبتنی بر مدت پـروژه.
ادامه
- زمان‌بندی کلی و بررسی زمان بهره برداری از طرح.
- پیش‌بینی تعداد و ترکیب طبقات ساختمان، تهیه برنامه فیزیکی و تعیین نیازهای پـروژه از نظر مساحت و کاربری بنا و تهیه نقشه شماتیک راه‌نمای کلی.
- تعیین نیاز خدمات تخصصی پـروژه که در فاز یک و دو لازم خواهد شد.
- انتخاب و انتصاب مهندسان مشاور و عقد قرارداد برای شروع فاز یک.
- انتخاب و انتصاب آزمایشگاه ذی‌صلاح برای مطالعات ژئوتکنیک.
- تعیین تکلیف در مورد املاک، معابر و تجهیزات مجاور که در قبال پـروژه آسیب پذیر هستند.
- اخذ موافقت از هر مرجع حقیقی یا حقوقی ذی‌ربط با پـروژه.
- تجزیه و تحلیل نیازهای حال و آینده طرح؛ آیا استفاده از فن‌آوری خاص، اقدامات خاص یا ماشین آلات خاص لازم است؟
- تجزیه و تحلیل در مورد امکان توسعۀ آتـی.
- بررسی مصالح ساختمان با توجه به مشخصات پـروژه و مطلوبیت حاکم بر بازار و فضای رقابتی.
فاز یک اجرای پـروژه واحد صنعتی
ترجمۀ اطلاعات و برنامه‌ها، به طرح ساختمان است. تمام اطلاعات در دسترس از فاز صفر به زبان فنی در یک طرح اعمال و ظهور می‌یابد. به‌طور معمول مشخصات کلی پروژه بصورت یک طرح شماتیک ارائه می‌گردد تا مدیر طرح و صاحب‌کار با دید واضحتر در مورد کارها هم اندیشی نمایند.
از این نقشۀ شماتیک برای اخذ مجوز از مرجع صدور پروانه از جمله شهرداری و سازمان شهرک های صنعتی استفاده می‌شود. جزئیات این نقشه در حدی است که مولفه‌های اصلی پـروژه اعم از پیش‌آمدگی‌ها، سطح اشغال، تعداد طبقات، ارتفاع ساختمان، تعداد و جانمایی پارکینگ، چگونگی تامین فضای باز و فضای سبز و دسترسی‌ها تعیین شود.
خاک در فاز یک
در این فاز؛ مطالعات ژئوتکنیک انجام می‌شود و نتایج آزمایش مکانیک خاک در اختیار طراح سازه قرار میگیرد. نوع سازه و سیستم باربرجانبی، سیستم‌های اطفاء حریق، روابط و دسترسی‌های اصلی ساختمان با بیرون، محدودیت‌های حاکم از سوی مرجع صدور پروانه که در پروژه موضوعیت دارند، معلوم می‌شود. در این مرحله از میان انواع سازه های متداول و قابل اجرا برای پروژه یک مورد انتخاب می‌شود. به عنوان مثال ممکن است برای انبار یک کارخانه سازه سوله سبک انتخاب شود و برای سالن تولید یک سوله نوع دیگر و برای سالن انبار محصول یک سازه فولادی سبک انتخاب گردد.
مجوز در فاز یک
در فاز یک مجوزی به‌نام پیش پروانه اخذ می‌شود. برای همین مجوز عناوین دیگری همچون ’’جواز نقشه‘‘ یا ’’مجوز تهیه نقشه‘‘ یا ’’دستور نقشه‘‘ نیز به‌کار می‌رود. یکی از ارکان اساسی هر پـروژه؛ مطالعات اولیه و امکان سنجی ملک و پـروژه (فاز صفر) است که پس از آن طراحی اولیه و تعیین مشخصات کلی پـروژه انجام می‌شود (فاز یک). مهمترین بخش از صدور پروانه ساختمان از سوی مرجع رسمی ساختمان این است که بررسی‌های اولیه، بر مبنای فاز صفر و یک، که از سوی مالک به شهرداری تقدیم می شود بعمل می‌آید و پس از ملاحظات فنی و اعمال ضوابط شهرسازی، یک مجوز به نفع مالک صادر می‌شود که طی آن مالک حق می‌یابد که برای تامین خدمات مهندسی طراحی و ترسیم نقشه‌های اجرایی ساختمان (فاز 2) اقدام کند.
ضوابط شهرسازی
در هر شهر و هر منطقه متفاوت است و پروانه ساختمان برای هر پروژۀ ساختمانی در هر تاریخ بر اساس ضوابط شهرسازی و مقررات حاکم و معتبر صادر می‌گردد. ممکن است در طول زمان بنابه تصمیمات شورای شهر و مدیران شهر و استان تغییراتی در طرح تفصیلی شهر و به‌موجب آن در ضوابط شهرسازی اعمال گردد.
پیش پروانه مدت اعتبار دارد و به‌طور معمول یکساله صادر می‌شود. اعتبار پیش پروانه قابل تمدید است. تمدید مجوزها و پیش پروانه به شرایط و مقررات روز شهرداری بستگی دارد. اگر مقررات حاکم در شهرداری منطقه، تغییر کند اداره مربوطه شهرداری می‌تواند برای تمدید مجوز، بر اساس مقررات جدید رفتار نماید. در زمان صدور پروانه ساختمان، باید پیش پروانه اعتبار داشته باشد.
فاز 2 پـروژه در طراحی و اجرای کارخانه
در این مرحله تمام ارکان پـروژه به‌لحاظ نظری تثبیت گردیده. بر اساس معماری شماتیک قطعی؛ تمام مهندسان طـراح معین و تیم طراحی به روشنی می‌داند که چه چیزی را باید محاسبه و طراحی نماید. نقشه معماری به‌طور کامل و با جزئیات اجرایی با مقیاس مناسب ترسیم و ارائه می‌شود. تحلیل سازه و محاسبات لازم برای طراحی مقاطع سازه و نقشۀ سازه به‌طور کامل با جزئیات اجرایی ترسیم و ارائه می‌گردد. نقشه‌های تاسیسات نیز بر مبنای نقشه معماری مصوب، ترسیم و ارائه می‌گردد. تجهیزاتی از قبیل آسانسورها، سیستم گرمایش و سرمایش، اطفاء حریق، منابع انرژی و مخازن ذخیره اضطراری و سرویس‌های عمومی همچون امکانات ورزشی و تفریحی طراحی و انتخاب می‌شود. تاییدیه فنی و قانونی برای تمام نقشه‌ها از سازمان یا هر ارگان ذی‌صلاح اخذ می‌شود.
فاز 3 پـروژه طراحی کارخانه
مرحلۀ اخذ هر نوع مجوز لازمه بخصوص پروانه ساختمان است. تمامی مدارک فنی ساختمان با جزئیات کافی حاضر است و صاحب‌کار با مراجعه به شهرداری، سازمان شهرک صنعتی، سازمان منطقه تجاری یا هر مقام ذی‌صلاح؛ سندی به‌نام پروانه ساختمان دریافت خواهد کرد که مجوز احداث ساختمان است. پس از پرداخت کردن عوارضات و در نهایت تسویه حساب با امور مالی، پروانه ساختمان صادر می‌گردد. این مدرک، کامل کنندۀ مدارک فنی پیشین است که برای تحقق فیزیکی پـروژه لازم بودند.
فاز 4 پـروژه مرحلۀ اجرای ساختمان
مرحله عملیات اجرایی ساختمان از فرآیند کلی طراحی و ساخت کارخانه، بوسیلۀ صاحب‌کار یا مجری ذی‌صلاح شروع می‌شود. در مورد بنا‌هایی که تحت قراردادِ مجری ذی‌صلاح اجرا خواهند شد، در این فاز، یک شخص حقیقی یا شرکت ساختمانیِ دارای صلاحیت اجرای ساختمان همچون شرکت برین بناساز، مسئولیت اجرای ساختمان را به عهده میگیرد و عملیات اجرایی ساختمان را تحقق می بخشد. و ساختمان را برای صاحب‌کار آمادۀ بهره‌برداری می‌نماید.
فاز نگهداری ساختمان
در این مرحله به‌طور معمول مهندسان تاسیسات بیش از معمار و مهندس عمران نقش دارند. همانطور که از عنوان این فاز برمی‌آید این مرحله، هر کار تعمیری، بازبینی و کنترلی را شامل می‌شود که برای حفظ کارایی بنا و امکانِ بهره‌برداری مناسب از ساختمان در طول عمر آن ضرورت یابد. در این فاز میتوان به کنترل دوره‌ای جرثقیل‌ها، آسانسورها، سیستم اطفاء حریق، سیستم گرمایش و سرمایش، سیستم امنیتی، تعمیر و نگهداری مشاعات از جمله بام، محوطه و نما اشاره کرد. مدیر بخش فنی و عمرانی کارخانه در این فاز نقش کنترلی و مسئولیت قانونی پرریسک و قابل توجهی دارد.
موقعیت و تعیین جانمایی احداث کارخانه
در هر کارخانه، بر اساس نوع و روش تولید، بناهای متعددی احداث می‌شود. ارتباط عملیاتی ساختمانهای یک کارخانه با همدیگر از اهمیت بالای برخوردار است چراکه میانِ راندمان نگهداری و انتقال مواد اولیه، محصول نیمه کاره و محصولات نهایی با فضای معماری کارخانه ارتباط مستقیم وجود دارد. برای جانمایی ساختمان های گوناگون در سایت یک کارخانه مواردی همچون عوامل جوی (اقلیم منطقه)، کیفیت زمین از لحاظ مکانیک و دینامیک خاک، شیب زمین، ارتباط با خیابانها و راه های دسترس ورود و خروج اصلی، فرعی و اضطراری، پدافند غیرعامل در مواقع خاص مورد توجه طراحان کارخانه قرار میگیرد.
احداث کارخانه و بررسی قوانین و محدودیت های منطقه ای و محیط زیستی
اکثر کارخانه‌ها در مناطق صنعتی حومه شهرها، شهرک های صنعتی، مناطق آزاد تجاری (به عنوان مثال؛ منطقه آزاد ارس در آذربایجان شرقی و منطقه آزاد ماکو در آذربایجان غربی) احداث می‌شوند. مرجع صدور پروانه در اکثر مناطق صنعتی که در داخل حوزه شهر باشند همچون سایر ساختمانها، شهرداری است. برای احداث ساختمان های کارخانه، به هر متراژ و با هر کاربری می‌بایست از مرجع رسمی ساختمان مجوز قانونی لازمه اخذ گردد. سازمان شهرک‌های صنعتی هر استان، مرجع رسمی و قانونی برای صدور پروانه ساختمان در شهرک‌های صنعتی است.
اندازه مکان تاسیس و پتانسیل گسترش کارخانه
از سوی مرجع رسمی ساختمان محدودیت های قانونی خاصی در مورد سطح اشغال ساختمان های یک کارخانه در ملک وضع می‌شود. سطح اشغال؛ همان زیربنای طبقه همکف است که بر عرصه واقع است. باقی ماندۀ سطح اشغال به محوطه و راه، فضای سبز اختصاص می‌یابد. راه های دسترس ماشین آلات آتش نشانی از اهمیت زیادی برخوردار است. این راه به عرض 5 متر در پیرامون زمین کارخانه باید ایجاد شود که همیشه بطور سالم و بدون مانع قابل استفاده باشد. این موضوع بهنگام تصمیم برای توسعه و گسترش ساختمان کارخانه می بایست از سوی طراح و مجری کارخانه مورد توجه قرار گیرد. در فاز صفر پروژه باید توسعۀ آتی کارخانه ملاحظه گردد.
فعالیت ربات و ماشین آلات صنعتی در ساخت کارخانه
با ادغام نبوغ انسان و دقت و سرعت ربات در کارهای تکراری، میتوان بهره‌وری کارخانه را افزایش داد. از طرف دیگر کیفیت فضای کار در راندمان نیروی کار اثر مثبت و منفی دارد. از این نظر باید به معماری کارخانه اهمیت داد و طراحی کارخانه را طوری انجام داد که فضای کار مطلوب و بستری برای همکاری انسان و ربات فراهم شود. این موضوع در مقاله طراحی کارخانه مدرن مفصل بررسی شد است.
قیمت ساخت کارخانه
ارزش ریالی یک مجتمع صنعتی یک رقم ثابت ندارد. به سیستم سازه ای، کیفیت مصالح نازک کاری، ساختگاه و کیفیت زمین، ارتفاع سالنها و دهانه آزاد سالنها ارتباط مستقیم دارد. تجربه و سطح مهارت طراح سازه و محاسب سازه نقش قابل توجهی در وزن سازه و قیمت اسکلت سالن دارد. طراحی و ساخت سوله سبک برای هر کارخانه ممکن نیست ولی میتوان به عنوان اولین انتخاب، مورد بررسی قرار گیرد. در کل سوله سازی؛ یک سیستم سازه ای قدیمی است که معمولا گران تمام می‌شود و برای اینکه سوله ارزان یا سازه فولادی ارزان احداث کرد، می‌بایست یک طراح سازه با تجربه کار محاسبات سازه و سبک سازی سازه را به عهده بگیرد.
پیش بینی تاسیسات واحد صنعتی یا کارخانه
تاسیسات الکتریکی و تاسیسات مکانیکی هر کارخانه نقش حیاتی در تامین انرژی لازم برای فرایند تولید دارند. در طراحی کارخانه ساختمان موتورخانه برای تامین برق که شامل ترانس یا پست برق و ژنراتور مولد برق اضطراری لحاظ می شود. موتورخانه سیستم گرمایش یا سرمایش مورد نیاز برای فضاهای اداری و فضاهای تولیدی، موتورخانه تولید بخار یا هر نوع سیال دیگر پیش بینی می‌شود. پمپ خانه انواع گاز، تصفیه خانه آب، مخازن ذخیره منابع آب و فاضلاب صنعتی و کولینگ تاور و مسایل زیست محیطی و مدیریت آلاینده های آب، خاک و هوا
ساخت کارخانه به چه شکل انجام می شود؟
سالن های اصلی کارخانه ها عموماً بصورت اسکلت سازه فولادی ساخت می‌شوند. در ایران و بخصوص در تبریز، برای احداث سالن های کارخانه ها از نوعی قاب فولادی با اتصالات پیچ و مهره ای که به نام سوله معروف است استفاده می‌شود. سازه های خرپایی نیز برای برخی سقف ها در معماری کارخانه ها به کار می رود. در میان کارخانجات استان آذربایجان شرقی، سازه های بتن آرمه از مطلوبیت کمتری برخوردار است. میتوان گفت که؛ برای انتخاب نمودنِ سیستم سازه کارخانه ملاحظاتی به شرح زیر در جلسۀ گروه طراحی کارخانه برین بناساز مطرح و مورد بحث و بررسی قرار میگیرد.
- پیش بینی بارهای استاتیکی و دینامیکی که از بیرون به ساختمان کارخانه وارد می‌شود.
- شناسایی فنی و دقیق بارهای فوق الاشاره از نظر شدت بار، جهت اعمال نیرو، رفتار بار.
- طول و عرض و ارتفاع مفید لازم برای کارخانه. در این مرحله ابعاد دستگاه‌ها و ربات ها و خط تولید و راههای دسترسی و لجستیک در تعیین ابعاد سالن موثر است.
رعایت اصول زیبایی شناسی در طراحی کارخانه
از ساختمانهای یک مجتمع صنعتی بیش از محافظت از باد و باران میتوان استفاده کرد. بناهای قدیمی همچون سوله سبک دیگر نه تنها هیچ زیبایی و جذابیتی در عصر رسانه های رنگارنگ ندارد بلکه سوله سازی در عمل با ایجاد فضایی کسل کننده مترادف است. پیشنهاد می‌شود که طراحی کارخانه را با هدف ایجاد یک اثر معماری و به عنوان یک عامل خاطره ساز مورد توجه قرار گیرد. در عصری که تبلیغات بطور گسترده و بدون ارادۀ مخاطب بر او اثر می‌گذارد، طراحی خلاقانۀ یک کارخانه نوعی سرمایه‌گذاری در تولید محتوا محسوب می‌شود.
ملاحظات محیط زیست در ساخت کارخانه
در سالهای اخیر در ایران نیز مصرف انرژی مهم است. نور طبیعی یک منبع رایگان است که کیفیت روشنایی خوبی هم دارد ولی برای بهره برداری از این انرژی پاک و انتقال صحیح نور خورشید به داخل کارخانه به طراحی دقیق نیاز است. انتخاب سیستم گرمایش و سرمایش در مجمتع صنعتی نیز از اهمیت قابل توجهی دارد زیرا برای احترام به محیط زیست باید از اتلاف انرژی جلوگیری نمود. انتخاب کردنِ عایق های حرارتی و برودتی مناسب در طراحی و اجرای کارخانه ما را برای رسیدن به اهداف زیست محیطی یاری می‌رساند.
نتیجه گیری: مشاوره قبل از ساخت کارخانه
یک مشاوره خوب می تواند در زمان و هزینه های اتلافی شما صرفه جویی کند و شما را به مسیر درست هدایت کند
ما باتوجه به تجارب و پیشینه علمی در کنار شما هستیم تا بهینه ترین و کاربردی ترین سازه و ساختمان را برای کارخانه یا واحد صنعتی خود داشته باشید.
جهت هماهنگی جلسه حضوری تماس بگیرید.
09904140515
04133322212